De spijtoptant werd in België alom bekend via de ‘Operatie Propere Handen’ die in oktober 2018 een bom legde onder het Belgisch voetbal. Tal van clubs, spelers en makelaars werden ervan verdacht betrokken te zijn bij witwasmisdrijven en private omkoping. Eén van de spilfiguren in het onderzoek, een bekende voetbalmakelaar, was bereid om in ruil voor strafvermindering verklaringen af te leggen die het onderzoek in een stroomversnelling zouden brengen. Hij wenste m.a.w. gebruik te maken van de spijtoptantenregeling, een relatief nieuwe figuur in het Belgisch strafprocesrecht.

Gelet op de recente inwerkingtreding van deze regelgeving is een woordje uitleg op zijn plaats.

Hieronder worden de essentialia van de spijtoptantenregeling dan ook kort toegelicht.

Ratio Legis

In navolging van de aanslagen op 22 maart 2016 in Brussel kwam de wetgever tot de conclusie dat de traditionele opsporings- en vervolgingsmethoden niet afdoende bleken in de strijd tegen zware en georganiseerde criminaliteit. In navolging van omringende landen zoals Nederland, Duitsland en Frankrijk besloot men een algemene, wettelijke regeling voor spijtoptanten te introduceren. Deze regeling had als doel om de efficiëntie van de opsporing te vergroten.

Mechanismen van strafvermindering zijn niet nieuw in het Belgisch strafrecht. Diverse misdrijfomschrijvingen voorzien in een systeem van strafuitsluitende en strafverminderende verschoningsgronden. Art. 6 van de Drugwet, op basis waarvan ‘verklikkers’ strafvermindering kunnen krijgen, is hiervan het bekendste voorbeeld.

Een alomvattende wettelijke regeling ontbrak echter.

De wet van 22 juli 218, in werking getreden op 17 augustus 218, voerde een reeks artikelen in die de spijtoptantenregeling vorm geven.

Definitie

Een spijtoptant wordt in artikel 216/1 Sv. gedefinieerd als een persoon die substantiële, onthullende, oprechte en volledige verklaringen aflegt inzake de betrokkenheid van anderen en desgevallend de eigen betrokkenheid bij de misdrijven bedoeld in artikel 90ter, §§2 tot 4 Sv. en die in ruil daarvoor toezeggingen krijgt van het Openbaar Ministerie.

Voorwaarden

De spijtoptant dient in zijn verklaringen belangrijke en betrouwbare informatie vrij te geven. Het moet ook gaan om informatie die het Openbaar Ministerie nog niet kent. Deze verklaringen gelden slechts als steunbewijs. Om tot veroordeling over te gaan zullen er andere bewijsmiddelen aangebracht moeten worden waarin de verklaringen van de spijtoptant bevestigd worden. De kracht van deze regelgeving is echter dat de verklaring van de spijtoptant slechts een aanzet is die leidt tot de opsporing van bijkomend bewijsmateriaal.

Het akkoord tussen de spijtoptant en het Openbaar Ministerie wordt opgetekend in een schriftelijk memorandum. Hierin worden onder meer de feiten vermeld waarover de spijtoptant verklaringen zal afleggen. Ook de beloofde toezeggingen van het Openbaar Ministerie worden hierin opgetekend. Zowel de spijtoptant als de procureur des Konings ondertekenen het memorandum. Het weze aangestipt dat het memorandum de overeenkomst vormt op basis waarvan de spijtoptant en het Openbaar Ministerie met elkaar zullen samenwerken. De verklaringen van de spijtoptant worden er dus niet in opgenomen.

De beslissing om de spijtoptantenregeling in een concreet geval toe te passen gaat uit van het Openbaar Ministerie, dat immers op basis van het opportuniteitsbeginsel bepaalt of een vervolging wenselijk is. Hierbij dient het rekening te houden met het subsidiariteitsbeginsel. Enkel wanneer de traditionele, minder verregaande opsporingsmethoden niet blijken te volstaan kan het Openbaar Ministerie gebruik maken van de spijtoptantenregeling als laatste redmiddel. Daarenboven behoort het Openbaar Ministerie te onderzoeken of de spijtoptantenregeling tot nuttige info kan leiden, gelet op de voorliggende feiten.

 

Gevolgen

Het openbaar ministerie kan in ruil voor de verkregen informatie toezeggingen doen aan de spijtoptant op drie vlakken. Ten eerste op het gebied van de strafvordering, daarnaast op het vlak van de strafuitvoering en ten slotte op het vlak van de hechtenisfase.

Het openbaar Ministerie voert bij het bepalen van de toezeggingen een proportionaliteitstoets door. Het toegekende voordeel moet afgemeten worden aan het door de spijtoptant gepleegde misdrijf en het misdrijf waarover hij verklaringen heeft afgelegd. Op die manier zullen er geen voordelen toegekend worden aan spijtoptanten die een zwaar misdrijf plegen, maar slechts verklaringen afleggen over kleine misdrijven.

De spijtoptant blijft burgerrechtelijk aansprakelijk voor het door hem gepleegde misdrijf. Sterker nog, de ondertekening van het memorandum zorgt voor een onweerlegbaar vermoeden van fout in hoofde van de spijtoptant. Slachtoffers van een misdrijf kunnen hun schade aldus onverminderd verhalen op de dader van het misdrijf.

 

Onze dienstverlening

Het fraudedepartement van Everest heeft een ruime ervaring met (ondernemings)strafrecht en begeleidt zowel daders als slachtoffers van fraude.  Ook in de “Operatie Propere Handen” zijn wij actief als raadsman van de Pro League (burgerlijke partij).  Wij zijn evident met de nieuwe regeling omtrent spijtoptanten vertrouwd, en bespreken graag met u de mogelijkheden in uw concrete zaak.